اختلالات دندان از بیماری های شایع در سنجاب ها می باشد. این اختلالات بیشتر در سنجاب های اهلی دیده می شود. یکی از مهم ترین اختلالات دندان، رشد بیش از اندازه ی دندان های پیشین هستند. این عارضه چنان چه درمان نشود، سنجاب به دلیل گرسنگی و یا گاز گرفتن زبان از قسمت قاعده دهان تلف خواهد شد. تورم بینی و علایم زکام در حیوان ظاهر خواهد شد. این حالت ممکن است در اثر خوردن غذاهای بسیار نرم رخ دهد. از طرف دیگر دندان ممکن است درون لثه شل شود. چنین دندانی را می توان تحت بیهوشی عمومی سبک کشید.
در صورتی که هیچ گونه بادام، مواد خوراکی چوبی یا استخوان در جیره غذایی حیوان موجود نباشد، غذای متشکل از «ماکارونی» به تنهایی برای جلوگیری از این وضعیت کمک می کند. دندان های پیش بالا یا پایین ممکن است بیفتند. در حالت اخیر می باید زوج دندان باقی مانده را هم به کمک جراحی کشید. در چنین شرایط چنانچه سنجابی به طور طبیعی از جیره نرمی مثل میوه و یا تخمه آفتابگردان با کیفیت عالی تغذیه کند، زنده خواهد ماند.
یکی دیگر از اختلالات دندانی دیده شده در سنجاب تورم بافت های نرم اطراف دندان است که این عارضه به علت قرار گرفتن قطعات چوب، پلاستیک یا حتی موادغذایی در بین دندان های پیش به وقوع می پیوندد. این حالت سرانجام به پریودنتال چرکی همراه با تورم بینی و متعاقب آن تورم نکروتیک بینی و توکسمی عمومی ختم می شود. نشانه های عارضه شامل ریزش مداوم از بینی همراه با تنفس صدادار در هنگام خواب می باشد. حیوانممکن است صورت خود را مکرراً لیس بزند. در صورت ادامه بیماری علایم دیگری نظیر ریزش شدید آبکی دو چشم، نفس نفس زدن با دهان باز نیز دیده شود. برای درمان این عارضه می توان عفونت بافت نرم لثه را با استفاده از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف درمان نموده و در طول مدت درمان از تغذیه سنجاب بر مواد خشبی جلوگیری نموده و فقط غذای نرم در اختیار حیوان گذاشته شود.
شکستگی در سنجاب
شکستگی استخوان ها از موارد شایع در سنجاب می باشد. بیشتر شکستگی ها در اثر سقوط از ارتفاع روی می دهد. برخی شکستگی ها نیز می تواند ناشی از بیماری های متابولیک نظیر نرمی استخوان و یا استئوپروز باشد. در برخی موارد حیوان دچار شکستگی ستون فقرات می گردد و این امر می تواند باعث فلجی دائم برای حیوان شود. در صورت شکستگی ستون فقرات، حیوان وضعیت وخیمی داشته و تلف خواهد شد. شکستگی استخوان های دست و یا پا چندان کشنده نبوده و احتمال بهبود و درمان آن زیاد است. برای درمان بهتر است که حیوان را به کلینیک دامپزشکی برد تا نسبت به آتل بندی و یا تثبیت محل شکستگی اقدام لازم صورت گیرد. در چنین شرایطی باید سنجاب را در قفس کوچک گذاشته و از تحرک فراوان آن جلوگیری کرد.
برخی از بیماری های سنجاب
زخم سنجاب
سنجاب حیوانی پر تحرک است و به همین علت ممکن است که در داخل قفس و یا بیرون قفس زخمی شود. زخم های ایجاد شده چنانچه سطحی باشند پس از ضدعفونی ساده بهبود می یابند ولی زخم های عمیق نیاز به بخیه دارند و اگر درمان نشوند ممکن است که عوارض ناخوشایندی برای حیوان ایجاد کنند. برای ضد عفونی زخم های ساده می توان از ضد عفونی های معمولی نظیر بتادین، الکل، تنتور ید، محلول لوگول و کلر هگزیدین استفاده کرد.
مسمومیت سنجاب (POISONING)
سنجاب ها معمولاً به کک، جرب و کنه مبتلا می شوند و برخی از صاحبان آن ها برای درمان این انگل های خارجی از پمادها و یا روغن های مخصوصی استفاده می کنند. داروهای به کار رفته برای درمان انگل های خارجی، در صورت خورده شدن توسط سنجاب می توانند باعث مرگ سنجاب شوند لذا در هنگام تجویز این داروها باید مراقب بود تا سنجاب اقدام به لیسیدن آن ها نکند. برخی از سنجاب داران معتقدند که خوردن هسته آلو و گوجه برای سنجاب مسمومیت زا است. به هر حال ممکن است که برخی از موادغذایی برای سنجاب ها مناسب نباشد همچنین تجویز برخی از داروها نیز می تواند برای سنجاب مضر باشد، متاسفانه اطلاعات دقیقی در این خصوص وجود ندارد.
تورم عقده های لمفاوی (INFLAMMATION OF LYMPH NODES)
عارضه ای شایع در بین سنجاب ها می باشد که عوامل مسبب آن ناشناخته بوده و برخی معتقدند که منشا ژنتیکی دارد. در این عارضه عقده های لمفاوی و یا مجاری لمفی بالای دست ها متورم شده و باعث کم تحرکی سنجاب می گردد. در سنجاب های زمستان خواب این تورم در طی زمستان کاهش می یابد. برای درمان و کاهش عارضه می توان یک هشتادم قرص ۴۰ میلی گرم فوروسماید (۰٫۵ میلی گرم به ازای هر سنجاب) در روز را مورد استفاده قرار داد.
میاز سنجاب
معمول ترین نوع میاز در سنجاب ها، لارو مگس های کوتربیا است که در زیر پوست قرار گرفته و باعث ایجاد آبسه های زیر پوستی در حیوان می گردد که با درد و خارش همراه هستند. بهترین برخورد با میازها، برداشتن آبسه ها و ضدعفونی زخم های حاصله می باشد.
آب مروارید سنجاب
آب مروارید نوعی بیماری چشم است که بیشتر در سنجاب های مسن دیده می شود. این بیماری در سنجاب های نر بیشتر دیده شده است. عوارض بیماری شامل کاهش دید و یا کوری کامل است و صاحب سنجاب معمولاً زمانی متوجه بیماری می شود که می بیند سنجاب مرتباً با اجسام روبروی خود برخورد می کند و یا در هنگام بالا رفتن از درخت و غیره تردید نشان می دهد. معمولاً سنجاب های مبتلا به آب مروارید درمان نمی شوند، زیرا درمان آن از طریق جراحی فقط امکان پذیر است.
بیماری متابولیک استخوان سنجاب
(Metabolic Bone Disease in Squirrel)
این عارضه یکی از بیماری های متابولیک است که بیشتر در سنجاب های ماده گزارش شده است. نام دیگر بیماری کمبود کلسیم خون با هیپو کلسیمی (Hypocalcaemia) است. سنجاب های ماده عمدتاً پس از زایمان و در آغاز دوره شیردهی به این عارضه مبتلا می شوند. مواردی نیز در سنجاب نر جوان دیده شده است. علت بروز این عارضه کاهش شدید جذب کلسیم توسط روده ها است و این امر می تواند به علت کمبود کلسیم در جیره غذایی سنجاب و عدم استفاده از تابش اشعه خورشید باشد زیرا که تابش اشعه خورشید باعث تولید ویتامین D گردد که این ویتامین نقش بسیار مهمی در جذب کلسیم توسط بدن دارد. نشانه های بیماری شامل کم اشتهایی، بی حالی، فلجی جزئی اندام های خلفی، زور زدن، یبوست، کاهش تعادل بدن و خستگی پیش رونده تا نیمه هوشیاری است. برای درمان باید سریعاً اقدام به تجویز «بروگلونات کلسیم» ده درصد به شکل تزریق زیرجلدی نمود. در کنار آن باید اقدام به خوراندن ویتامین D به حیوان کرد و اجازه داد روزانه حداقل به مدت نیم ساعت حیوان تحت تابش اشعه خورشید قرار گیرد.
شپش سنجاب
(Lice)
شپش های خون خوار انگل های آزاردهنده ای برای سنجاب به شمار می روند و علاوه بر ایجاد خارش، ناراحتی، بی تابی و بی قراری، کم اشتهایی و لاغری می شوند. گونه های مختلفی از شپش نظیر : ایندرلینوس، هیپلوپلیوریا، نیو ماتو پینوس سنجاب را آلوده می کند.
شپش های مذکور خون خوار بوده و در صورت آلودگی شدید باعث خارش، کم خونی و بی تابی در سنجاب می شود.
در یک بررسی که در سال ۱۳۸۴ بر روی انگل های داخلی و خارجی ۷۰ قلاده سنجاب ایرانی ارجاعی به بیمارستان دام های کوچک دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران صورت گرفت، سه نوع شپش، پنج نوع جرب و سه نوع اووسیت از سنجاب ها جدا شد. از سه نوع شپش جدا شده، یک نوع، شپش نیوهماتوپینوس (Neohaematopinus) بود که با فراوانی ۵۰٪ در میان سنجاب های مورد مطالعه گزارش شد و دو نوع شپش دیگر هم تحت عنوان شپش A با فراوانی ۸/۴۲٪ و شپش C با فراوانی ۸/۲٪ معرفی شدند. این احتمال وجود دارد که شپش C یکی از مراحل غیر بالغ شپش نیوهماتوپینوس و شپش C هم شپش آندرلینی لوس (Enderleinellus) باشد. گرچه برای شناسایی دقیق تر، این شپش ها باید از لحاظ ژنتیکی بررسی شوند (سخائی ۱۳۸۴).
برای درمان باید از داروهای ضد شپش استفاده کرد.
کک سنجاب
کک ها حشرات ریز و گزنده ای هستند که علاوه بر آزار و اذیت سنجاب ها می توانند باعث انتقال بیماری بین آنها و یا انتقال بیماری از سنجاب به انسان شوند. گونه های مختلف کک نظیر: ارکوپیاس هواردی، اسپرموفیلوس ریچاردسونی، هوپلوپ سیلوس وسیفونپترا می توانند سنجاب ها را آلوده کنند. در ایالات متحده آمریکا یک گونه کک به نام گزینو پسیلا چیوپیس (Xenopsylla cheopis) انگل سنجاب و عامل انتقال بیماری طاعون در سنجاب شناخته شده است.
برخی از داروهای ضد کک که در گربه ها مورد استفاده قرار می گیرد در سنجاب نیز قابل استفاده است. البته این نوع دارو را می توان بر روی گردن سنجاب مالید و با این کار باعث از بین رفتن کک ها شد. از این داروها نباید برای بچه های سنجاب که سنشان از هشت هفته کمتر است استفاده کرد، زیرا که ممکن است که مقادیر زیاد دارو از دز مجاز برای مصرف آن بیشتر شده و باعث بروز مسمومیت در بچه سنجاب شود.
برای درمان باید از حمام ضد کک با اکتومین و یانگوون استفاده کرد.
کنه سنجاب
آلودگی به انواع کنه ها در سنجاب دیده شده است. کنه ها علاوه بر خارش، باعث ایجاد بی تابی و کم خونی در سنجاب شده و ممکن است که ناقل برخی از بیماری های ویروسی و یا باکتریایی باشند. مهمترین کنه های گزارش شده در سنجاب ها عبارتند از: گونه های مختلف جرب ایکسودس نظیر ایریکسودس دامینی، ایکسودس تگزانوس وایکسودس اسکاپولاریس و همچنین گونه های درماسنتور نظیر درماسنتور آندرسونی، درماسنتور واری آبلیس و گونه های آمبیلوما نظیر آمبلیوما آمریکانوس، آمبیلیوما ماکولاتوم و آمبیلیوما توبرکولاتوم.
برخی از سنجاب ها به فلجی پدید آمده از کنه «درماسنتور آندرسونی» خیلی حساس هستند. حتی وجود یک کنه می تواند علایم بالینی و متعاقباً مرگ حیوان را سبب شود. سنجاب غربی میزبان کنه های نابالغ «ایکسودس دامینی» هستند و می توانند با انتقال عامل «بیماری بورلیوز» به انسان نقش داشته باشند.
اگر تعداد کنه ها اندک باشد می توان با استفاده از یک پنبه آغشته به الکل آنها را از روی بدن سنجاب جمع آوری کرد ولی چنانچه تعداد کنه زیاد باشد، برای درمان باید از داروهای ضد کنه نظیر حمام کنه با داروی نگوون استفاده کرد و باید توجه داشت که برای از بین بردن کامل کنه باید تمامی قفسی و وسایل داخل آن شسته و ضد عفونی گردد تا تخم ها و لاروهای کنه نیز از بین بروند.
جرب سنجاب
بیماری انگلی پوستی است که باعث خارش شدید و پوسته ریزی و زخم شدن پوست و ریزش مو می گردد. سنجاب نیز به بیماری جرب مبتلا می شود. عامل مسبب بیماری مایت جرب است که با چشم مسلح قابل دیدن نمی باشد باید با استفاده از میکروسکوپ آن را در لابه لای پوسته ها مشاهده کرد.
شایع ترین نوع جرب که در سنجاب های خاکستری و سنجاب های روباهی گزارش شده است جرب نوتودرس دوگلاسی (Notoedres douglasi) است. به نظر می رسد که آلودگی به این نوع جرب در سنجاب ها اختصاصی باشد زیرا که مواردی از انتقال بیماری از سنجاب به سگ ها و گربه ها نرسیده است. نشانه های آلودگی به جرب در سنجاب به صورت ریزش مو و خشکی پوست دیده می شود و برخلاف آلودگی به جرب سارکوپتس در روباه سرخ، که باعث ایجاد دلمه و کراست در حیوانات بیمار می شود، این نوع جرب در سنجاب کراست ایجاد نمی کند.
جرب دمودکس نوعی دیگر از جرب است که قسمت های پشتی سنجاب را بیش از سایر جاها درگیر می کند. از علایم آلودگی به این چرب می توان : خارش، ریزش مو، ضخیم شدن پوست و ایجاد سبوره بر روی پشت و پهلوهای حیوان اشاره کرد. برای تشخیص بیماری باید به وسیله اسکالپل تراشه ای از پوست محل ضایعه تهیه کرده و سپس جرب را در زیر میکروسکوپ مشاهده کرد.
در یک بررسی که در سال ۱۳۸۴ بر روی انگل های داخلی و خارجی ۷۰ قلاده سنجاب ایرانی ارجاعی به بیمارستان دام های کوچک دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران صورت گرفت، پنج نوع جرب شناسایی شدند که این جرب ها عبارت بودند از: جرب اپسوریرگاتس (Psorergates) با فراوانی ۳٫۳۴% جرب دمودکس (Demodex) با فراوانی ۵/۱۸٪ جرب نوتودرس (Notoedres) که از یک سر سنجاب جدا شد. همچنین جربی که تاکنون شناسایی نشده است و به نام جرب پا معرفی شد از دو سر از سنجاب های مورد مطالعه و از ناحیه پاهای خلفی جدا شد، و بالاخره جرب دیگری که آن هم تاکنون شناسایی نشده تا از یک سر از سنجاب های مورد مطالعه جدا شد.
بیماری جرب از سنجاب بیمار و یا از لانه آلوده به سنجاب سالم منتقل می شود. بیماری در زمستان ها شیوع بسیاری دارد و سنجاب های بالغ نسبت به آن مقاوم تر هستند. شدت بیماری می تواند منجر به تلف شدن سنجاب شود. برای درمان علاوه بر استفاده از داروهای ضد جرب نظیر آکتومین و پودر نگوون باید اقدام به ضدعفونی کامل لانه، ظروف و وسایل موجود در لانه کرد زیرا که مایت جرب در لابه لای شکاف دیوار و یا لانه تخم گذاری نموده و این تخم گذاری می تواند منجر به ظهور مجدد بیماری گردد.
آلودگی به کرم های روده در سنجاب
گزارش های مختلفی درباره آلودگی سنجاب ها به انواع مختلف کرم های روده ای وجود دارد. در یک بررسی دیویدسون در سال ۱۹۷۴ مشاهده کرد که سی و چهار گونه کرم در سنجاب خاکستری وجود دارد که عبارت بودند از : یک مورد ترماتود، یک مورد آکانتوسفالان، ۹ مورد سستود و ۲۳ مورد نماتود.
در دو بررسی دیگر که یکی توسط کونتی و همکارانش در سال ۱۹۸۴ و دیگری توسط پارکر و همکارانش در سال ۱۹۷۲ در زمینه انگل های روده ای سنجاب خاکستری انجام شد، ۹ مورد آلودگی به کرم دیده شد و این کرم ها عبارت بودند از: شش نماتود، ۲ سستود، یک آکانتوسفالان.
در بررسی دیگر فدیگر و گات در سال ۱۹۸۲ لیستی شامل ۲۳گونه از کرم های انگل که عبارت بودند از ۹ گونه نماتود، ۱۲ گونه سستود و ۲ گونه اگانتوسفالان را که از سنجاب روباهی در آمریکای شمالی جدا شده بودند ارائه نمودند.
طی گزارش های فوق و گزارش های متعدد دیگر، نشان می دهد که سنجاب نیز همانند سایر جانوران به کرم های انگلی مبتلا می شوند و این امر تواند در سنجاب خانگی نیز مشاهده شود زیرا که منشأ اغلب این سنجاب ها طبیعت می باشد.
نشانه های آلودگی به کرم ها در سنجاب واضح و روشن نبوده و صاحبان سنجاب به سختی متوجه آلودگی آنها به کرم های انگلی می شوند؛ لذا بهتر است که برای از بین بردند کرم های انگلی سالی یک بار و تحت نظر دکتر دامپزشک اقدام به خوراندن داروهای انگلی به سنجاب نمایند تا انگل های احتمالی موجود در بدن به تدریج دفع شوند. برای درمان کرم های گرد می توان از داروی پی پرازین به میزان ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم و داروی نیکلوزامید به میزان ۱۰۰ میلی گرم / کیلوگرم وزن بدن در آب آشامیدنی و یا می توان از تیابندازولی و سایر داروهای ضد انگلی استفاده کرد.
برای درمان سستودها نیز می توان از داروی تیابندازولی به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی گرم/ کیلوگرم وزن بدن و یا داروی نیکلوزامید به میزان ۱۰۰ میلی گرم/ کیلوگرم وزن بدن در غذا استفاده کرد.
بیماری اونکوسرکوز سنجاب
بیماری انگلی است که در اثر آلودگی به کرم های نخی شکل از نوع اونکوسرکا به وجود می آید. بیماری در سنجاب نادر است و گونه ای از اونکوسرکا که سنجاب ها را مبتلا می کند. دیروفلاریا فورمیاپولمونی می باشد که انگلی از خانواده اونکو سرکیده می باشد.
در آوریل سال ۱۹۷۵ میلادی گزارشی از آلودگی سنجاب خاکستری شرقی به بیماری اونکو روکوز منتشر گردید. در این گزارش آمده است که کرم های بالغ در شریان های ریوی و نایژه ها و میکروفیلرهای خون دیده شده اند. بیماری در نهایت منجر به مرگ سنجاب می شود و با توجه به این که انگل بیماری زا از طریق گزش پشه کولکوئیدس منتقل می شود، برای کنترل و پیشگیری باید سنجاب را از گزش این پشه مصون نگه داشت. در برخی از حیوانات اهلی برای درمان از داروی «دی اتیل کاربامازین» به میزان ۴ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن استفاده شده است اما استفاده از این دارو در سنجاب توصیه نمی شود زیرا ممکن است که این دارو برای سنجاب مسمومیت زا باشد.
عفونت هپاتوزون سنجاب
نوعی انگل خونی است که سنجاب ها را مبتلا می کند. در آگوست سال ۲۰۰۶ میلادی این بیماری در جزیره انگلیسی در فاصله شش کیلومتری ایالت همشایر گزارش شده است و در این گزارش آمده است که در بررسی ۴۹ قلاده سنجاب سرخ تلف شده از لحاظ علت مرگ مورد مطالعه قرار گرفتند و مشخص شد که تعداد ۱۸ قلاده (۳۷٪) مبتلا به انگل عفونی هپاتوزون بودند. سنجاب های تلف شده همه بالغ بودند و بچه سنجاب در بین آنها نبوده است. ضمنا تعدادی از سنجاب های مذکور در اثر تصادف جاده ای کشته شده بودند که تعداد آنها هفت قلاده بود و تعداد دیگری نیز در اثر آلودگی به توکسوپلاسموز و پنومونی باکتریایی تلف شده بودند.
انگلل هپاتوزون موجود در ریه ها از طریق آزمایش PCR تأیید گردید و برای مشاهده شیزونت های انگلی در نمونه های بافتی از رنگ آمیزی با همونوپروکسیداز استفاده شد.
بیماری بابزیور سنجاب
(Babesiosis)
بیماری انگلی و واگیرداری است که از طریق کنه ها و حشرات گزنده منتقل می شود. عامل مسبب بیماری تک یاخته ای به نام بابازیا است. بیماری در سنجاب ها نادر است و یک گزارش در جولای سال ۲۰۰۶ اظهار می دارد که بیماری در سنجاب سرخ اوراسی (Eurasian red squirrels) در ایالت هوکایدوی (Hokkaido) ژاپن دیده شده است. در این گزارش آمده است که بایزیای جدا شده از سنجاب شبیه بابزیا میکروتی (Babesia microti) بوده است. بیماری نشانه های واضحی ندارد و معمولاً با تب متوسط و اسهال همراه است، برای کنترل بیماری باید از حمام کنه استفاده کرد زیرا که مهمترین راه کنترل بیماری از بین بردن عامل انتقال بیماری است.
عفونت کریپتو سپوریدیوز سنجاب
(Cryptosporidiosis infection)
بیماری انگلی واگیرداری است که سنجاب ها را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری انگلی به نام کریپتوسپریدیوم است که جزو انگل های تک یاخته ای روده ها است. گونه هایی از کریپتوسپریدیوم به نام ک. پارووم (C.parvum)، و ک. وریر (C.wrairi) در سنجاب دیده شده است. بیماری از طریق آب و غذای آلوده منتقل می شود و راه انتقال بیماری از طریق مدفوع است. بیماری در سنجابها نشانه های مشخصی ندارد و فقط ممکن است که اسهال آبکی و بی حالی دیده شود. بیماری در نوامبر سال ۲۰۰۴ در سنجاب های زمینی در ایالت کالیفورنیای آمریکا گزارش گردید. در این گزارش نمونه مدفوع ۸۵۳ سنجاب از لحاظ وجود اووسیت مورد بررسی قرار گرفت و ۱۲٪ آلودگی به اووسیت کریپتوسپریدیوم مشاهده شد. در دسامبر سال ۲۰۱۰ نیز موارد دیگری از اووسیت های کریپتوسپریدیوم از مدفوع سنجاب های زمینی در ایالت کالیفورنیای آمریکا جدا شد.
برای تشخیص بیماری باید نمونه مدفوع به آزمایشگاه ارسال و توسط میکروسکوپ مورد بررسی قرار گرفته و اووسیت های انگل در آن شناسایی گردد. بیماری مذکور می تواند از طریق دست های آلوده به انسان منتقل شود لذا در هنگام بروز نشانه هایی از بیماری گوارشی در سنجاب باید احتیاط نموده و از دستکش استفاده کرده و دست ها به خوبی با آب و صابون شسته شود. برای درمان بیماری چند دارو وجود دارند که عبارتند از: «نیتی زوکسانید» (Nitizoxanid)، «پپارومومایسین» (Paromomycin)، «آزیترومایسین» (Azithromycin) که این داروها عمدتاً در انسان مصرف می شوند و گزارشی از مصرف آن ها در سنجاب وجود ندارد. این بیماری مخصوصاً برای کسانی که با نقش سیستم ایمنی مواجه هستند می تواند خطرناک و مشکل آفرین باشد.
بیماری توکسوپلاسموز سنجاب
بیماری انگلی تک یاخته ای و واگیرداری است که بسیاری از حیوانات و از جمله سنجاب را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری تک یاخته ای به نام «توکسوپلاسما گونده ای» (Toxoplasma gondii) می باشد.
در بررسی های به عمل آمده در سال ۱۹۷۴ میلادی توسط فورستر و همکارانش در ایالت فلوریدای آمریکا پادتن های ضد توکسوپلاسما گونده ای در یک مورد از مجموع ۲۶۵ مورد سنجاب خاکستری آزمایش شده مشاهده گردید.
بیماری از طریق آب و غذای آلوده به مدفوع گربه بیمار منتقل می شود. عامل مسبب انگل روده می باشد و میزبان اصلی آن گربه می باشد. این بیماری می تواند باعث مرگ سنجاب شود. در سال ۱۹۸۱ میلادی در مرکز تحقیقات بیماری های حیات وحش شمال شرقی آمریکا دو مورد سنجاب مرده مشاهده شد. در این سنجاب ها آنسفالیت و تورم ریه غیر چرکی دید شد و آلودگی آنها به توکسوپلاسما گونده ای به اثبات رسید.
در سال ۲۰۰۷ میلادی بیماری توکسوپلاسموز در دو قلاده سنجاب سرخ آمریکایی در شهر نیویورک گزارش گردید. سنجاب ها در اثر ابتلای به بیماری تلف شده بودند و هردو سنجاب دچار لاغری مفرط بوده و در کالبدگشایی آنسفالیت و پنومونی مشاهده شد. همچنین در ریه های ندول هایی به قطر دو میلی متر وجود داشت. آلودگی به توکسوپلاسما گونده ای در این سنجاب با آزمایش PCR تأیید شد.
در سال ۲۰۰۶ میلادی نیز سه مورد ابتلای سنجاب خاکستری در منطق پنسیلوانیا و لویزیانای ایالات متحده آمریکا به بیماری توکسوپلاسموز مشاهده شد. ضایعات بیماری به صورت مناطق نکروزه متعددی در برخی اندام ها و مخصوصاً عقده های لمفاوی مشاهده شد و از این مناطق نکروزه انگل توکسوپلاسما گونده ای جدا گردید. کیست های بافتی نیز در برخی از کیسه های هوایی ریه دیده شد. کیست های مذکور ممکن است که از طریق ترشحات بینی به بیرون از بدن سنجاب راه یابد و این امر می تواند سلامت کودکان را به خطر اندازد.
بیماری کوکسیدیوز سنجاب
(Coccidiosis)
بیماری انگلی و واگیردار است که سنجاب ها را مبتلا می کند عامل مسبب بیماری تک یاخته ای به نام «آیمریا» است که در دیواره روده ها زندگی می کند و باعث بروز نشانه های گوارشی در حیوان مبتلا می شود. آیمریا گونه های بسیار زبادی دارد و از طریق مدفوع سنجاب بیمار منتشر شده و سنجاب سالم با خوردن آب و غذای آلوده به آن مبتلا می شود.
در سال ۱۹۹۲ میلادی تعداد هزار و نوزده سنجاب زمینی از چهار منطقه در جنوب ایالت وایومینگ آمریکا از لحاظ آلودگی به انگل های داخلی مورد آزمایش قرار گرفتند. بیشترین میزان آلودگی به کوکسیدیوز تعلق داشت که در این میان شش گونه ایمریا در بین این سنجاب ها تشخیص داده شدند که این شش گونه عبارت بودند از: آ. بیچی (Eimeria beecheyi)، آ. بیلاملاتا (Eimeria bilamellata)، آ.کالوش پورموفللی (Eimeria callospermophili)، آ.لاری مرنسیس (Eimeria larimerensis)، آ.مورینسیس (Eimeria morainensis) و آ.اسپرموفیلی (Eimeria morainensis).
و برخی از سنجاب ها به دو گونه و یا بیشتر آلوده بوده و اختلافی از لحاظ سن و یا جنس در میزان آلودگی وجود نداشت.
در یک بررسی انجام شده در طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ بر روی ۴۳ نمونه مدفوع جمع آوری شده از ۱۱۶ سنجاب سرخ اوراسی (Eurasian red squirrels) در پنج منطقه در کوهستان آلپ ایتالیا مشخص گردید که دو گونه ایمریا به شدت و در طول سال بین این سنجاب شایع می باشد. این دو گونه عبارت بودند از: آیمریا سیوروروم (Eimeria sciurorum)، آیمریا اندروسی (Eimeria andrewsi).
در بررسی دیگری، یک گونه ایمریا به نام ایمریا کونفوسا (Eimeria confusa) در سنجاب های جمع آوری شده در منطقه جنوب غربی ایالت جورجیای آمریکا مشاهده شده شد. همچنین یک مورد هیپاتوزون گریسی سوری (Hepatozoon griseisciuri) و یک مورد سارکوسیت (Sarcocystis) نیز در سنجاب های منطقه جنوب ایالت جورجیا و آلبامای آمریکا گزارش شده است.
در یک بررسی دیگر که در سال ۱۹۷۴ توسط فورستر و همکارانش (Forrester.et.al) بر روی ۱۹۲ قلاده سنجاب خاکستری در منطقه جکس ویل در ایالت فلوریدای آمریکا صورت گرفت، مشاهده شد که ۹۷٪ از نمونه های مدفوع حاوی اووسیت بودند و آلودگی شامل سه گونه ایمریا بود که این سه گونه عبارت بودند از ایمریا لانگسترینسس (Eimeria lancasterensis) و ایمریا کونفوسا و ایمریا اونتاریونسیس (Eimeria antarioensis).
البته گونه دیگری از ایمریا به نام ایمریا سیوروم در سال ۱۹۵۷ توسط دو محقق به نام های به وند و بووی در سنجاب پرنده گزارش شده بود.
برخی از محققان معتقدند که این گونه های ایمریا برای سنجاب بیماری زا نبوده و عوارضی ایجاد نمی کنند.
برخی دیگر از محققان نیز معتقدند که نشانه های بیماری خفیف بوده و شامل بی حالی، کاهش وزن، مدفوع آبکی و نرم و گاهی اوقات حاوی مخاط خون می باشد که گاهی این نشانه ها از دید صاحبان سنجاب مخفی می ماند. به هر حال در صورت مشکوک شدن به بیماری کوکسیدیوز در سنجاب باید اصول بهداشتی کاملاً رعایت شده و برای درمان سنجاب های بیمار اثدام نمود. برای درمان نیز می توان از داروهای سلفا نظیر سلفا متوکسازول (Sulfamethoxazole) استفاده کرد.
بیماری کچلی سنجاب
(Ringworm)
نام علمی این بیماری «درماتوفیتوز» (Dermatophytosis) می باشد و نوعی بیماری پوستی است که عامل مسبب آن نوعی قارچ به نام «تریکوفیتون» (Trichophyton) و یا «میکروسپوروم» (Microsporum) می باشد. بیماری مذکور جزو بیماری های مشترک انسان و حیوان است و می تواند به انسان منتقل شود. بیماری بیشتر در سنجاب های وحشی گزارش شده است. در ماه های اوت و سپتامبر ۱۹۸۹ مواردی از بیماری کچلی در سنجاب های وحشی در ایالت های آرکانزاس، کنتاکی و تنسی آمریکا توسط شکارچیان گزارش شد. مهم ترین نشانه بیماری ریزش مو برخی از نقاط بدن سنجاب بود که این ریزش در ناحیه شانه ها بیشتر دیده می شد و در برخی از سنجاب ها ریزش مو منحصر به دم آنها بود. پوست ناحیه ضایعه دیده سالم بوده و هیچ گونه نشانه ای از پوسته ریزی و یا ترشحات دیده نمی شد. در آزمایش میکروسکوپی قارچ جدا گردید اما نوع آن مشخص نشد. در سال ۱۹۹۹ در یک بررسی به عمل آمده بر روی سنجاب های ایتالیایی مواردی از آلودگی به میکروسپوروم المین (Microsporum elmin) در سنجاب خاکستری مشاهده گردید.
در سال ۱۹۷۴ تعداد ۱۸۰ قلاده سنجاب خاکستری وحشی از لحاظ آلودگی به انواع قارچ ها در ایالت فلوریدای آمریکا مورد بررسی قرار گرفتند و تراشه هایی از پوست، پشم و ناخن های آنان تهیه و مورد آزمایش قرار گرفت. دو گونه قارچ تریکوفیتون منتاگروفیتس (Trichophyton Mentagrophytes) و موکور (Mucor sp) از ۱۰۷ قلاده (۵۷٪) سنجاب جدا شد، اما هیچ گونه ضایعاتی در این سنجاب ها مشاهده نشد. در این بررسی چهار گونه مهم قارچ از سنجاب ها جدا شد که این چهار گونه عبارت بودند از:
کاندیدا البیکانس (Candida albicans)، میکروسپوروم جیپسوم (Microsporum gypseum)، اسکوپولاریوپس بروی کالیس (Scopulariopsis brevicaulis) و تریکوفیتون منتاگروفیتس که این قارچ ها می توانند از سنجاب به شکارچیان و یا نگه دارندگان سنجاب منتقل شده و عوارضی در دستها و یا سایر نقاط بدن آنان ایجاد می کند.
همچنین سنجاب می تواند «میکروسپوروم کانیس» را به انسان منتقل کند.
برای درمان بیماری در سنجاب می توان از شامپوهای حاوی داروهای ضد قارچ استفاده کرد. این شامپوها را می توان برای چندین بار استفاده کرد و باید تا زمانی که ضایعه مرتفع نشده است درمان ادامه یابد البته مرهم ها و محلول های حاوی داروهای ضد قارچی نظیر: کلوتریمازول (Clotrimazole)، میکونازول (Miconazole)، کلرهگزیدین (Chlorhezidene) ، کیتوکونازول (Ketoconazole) نیز وجود دارد که می توان آنها را بر روی ضایعات مالید تا بهبودی حاصل شود. در هنگام مالیدن دارو و یا ملامسه حیوان باید از دستکش های پلاستیکی استفاده کرد تا بیماری به انسان منتقل نشو. داروهای خوراکی ضد قارچی نیز وجود دارد ولی با توجه به این که سنجاب ها به بسیاری از داروها حساسیت دارند بهتر است که از داروهای موضعی استفاده شود. همچنین می توان از داروی گریزوفولوین نیز برای درمان بیماری استفاده کرد.
بیماری تب گزش موش در سنجاب
(Rat bite fever)
نام دیگر این بیماری سودوکو (Sodoku) و تب استرپتو باسیلی (Streptobacillary) است. عامل مسبب باکتری استرپتو باسیلوز مونیلی فورمیس (Streptobacillus moniliformis) یا اسپیریلوم مینوس (Sprillum moniliformis) است که در بزاق سنجاب و سایر جوندگان وجود دارد و هیچ گونه عارضه ای برای حیوان ایجاد نمی کند ولی در هنگام گاز گرفتن حیوان، زخم ایجاد شده به وسیله براق سنجاب آلوده شده و باکتری مذکور از طریق زخم وارد بدن انسان می گردد. بیماری بیشتر در ژاپن دیده شده و در برخی از کشورهای اروپایی، آفریقایی و همچنین قاره استرالیا نیز گزارش شده است. نشانه های بیماری در انسان به صورت التهاب و تورم و سرخی در اطراف محل گاز گرفتگی، تب و لرز، استفراغ، سردرد و دردهای عضلانی و تورم مفاصل می باشد. برای درمان شخص بیمار می توان از داروهایی نظیر پنیسیلین، اریترومایسین و تتراسایکلین استفاده کرد. برای پیشگیری از وقوع بیماری باید از دست زدن بیهوده و مکرر به سنجاب خودداری کرد و پس از هر بار بازی کردن با سنجاب اقدام به شست و شوی دست ها با آب و صابون نمود.
بیماری ریکتزیایی سنجاب
(Rikettsial Disease)
بیماری تیفوس یکی از بیماری های ریکتزیایی است که می تواند از سنجاب به انسان منتقل شده و سپس از انسان به انسان دیگر منتقل شود. عامل مسبب آن ریکتزیا پرووازکی (Rickettsia Prowazekii) می باشد. سنجاب پرنده یکی از مخازن طبیعی این بیماری به شمار می رود.
در سال ۱۹۷۵ بوزمن و همکارانش (Bozeman . et.al) گزارش نمودند که در طی سال های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۴ تعداد ۲۱۵ قلاده سنجاب پرنده در شمال و مرکز ایالت فلوریدا را از لحاظ سرمی مثبت تشخیص دادند و ریکتزیا پرووازکی را از شش سنجاب از سنجاب های مذکور جدا کردند. بررسی ها نشان داد که عامل بیماری زا از طریق گزش کنه ها، پشه ها و کک ها از سنجابی به سنجاب دیگر منتقل شده است.
در بررسی دیگری در سال ۱۹۸۷ محققی به نام مکدید (Mcdade) اعلام نمود که مواردی از ابتلای انسان به بیماری تیفوس در افرادی که با سنجاب پرنده در تماس بودند در ایالت های جورجیا، کارولینای شمالی، تنسی و ویرجینیا مشاهده شده است.
بیماری تب کیو سنجاب
(Q Fever)
بیماری باکتریایی و واگیردار است که سنجاب ھا را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری «کوکسیلا برونتی» (Coxiella burnetii) نام دارد. عامل بیماری زا از طریق مدفوع، ترشحات رحمی، ادرار، شیر و جنین سقط شده در محیط منتشر می شود.
عامل مذکور می تواند در بدن بسیاری از انواع حیوانات علف خوار و گوشت خوار زندگی نماید و از طریق هوا در بین این حیوانات، انتشار یابد. به علت آنکه اکثر حیوانات، جفت را پس از زایش به مصرف می رسانند، مدفوع آنها برای دوره کوتاهی عفونی بوده و بدین وسیله محیط را آلوده ساخته و انواع حیات وحش را درگیر می سازند. اکثر بندپایان، قادر به انتقال عامل عفونی از طریق نیش یا به وسیله مدفوع آلوده می باشند. گوشتخواران از طریق مصرف علفخواران آلوده، به عفونت دچار می گردند. بیماری بین انسان و سنجاب مشترک است و امکان انتقال آن به انسان وجود دارد. بیماری در سنجاب نشانه های بالینی آشکاری ندارد. تشخیص بر پایه آزمایش های سرولوژی و پادتن های درخشان عملی است. درمان موفقیت آمیزی درجوندگان گزارش نشده است.
بیماری لیستریوز سنجاب
(Listeriosis)
بیماری باکتریایی و واگیردار است که طیف وسیعی از حیوانات و از جمله سنجاب ها را درگیر می سازد. عامل مسبب بیماری باکتری لیستریا مونوسیتوژنز (Listeria monocytogenes) است. بیماری از طریق آب و غذای آلوده منتقل می شود و تغییر ناگهانی غذا و یا هوا (سرما و رطوبت) در بروز بیماری تأثیر دارد. بیماری معمولاً به صورت انفرادی تظاهر می یابد و بیشتر در زمستان و اوایل بهار دیده می شود. سنجاب های بیمار در اثر بیماری تلف شده و تشخیص قبل از مرگ بیماری بسیار مشکل است. رعایت اصولی بهداشتی و تمیزی قفس و محل غذا خوری و آبخوری حیوان می تواند از بروز بیماری پیشگیری نماید. این بیماری از بیماری های مشترک انسان و حیوان بوده و می تواند در باردار سقط جنین لیستریایی ایجاد نماید.
بیماری تیزر سنجاب
(Tyzzer’s disease)
بیماری باکتریایی و واگیردار است که سنجاب را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری کلستریدیوم پیلی فورمی (Clostridium piliforme) است و بیماری از طریق آب و غذای آلوده منتقل می شود و در بیشتر مواقع به صورت تحت حاد بروز می کند. مصرف کورتیکوستروئیدها و استرس نقش مهمی در بروز بیماری دارند.
نشانه های بیماری:
شامل ژولیدگی موها، خم کردن پشت، اسهال و یا عدم اسهال، ضایعات کبدی و مرگ ناگهانی می باشد. در بسیاری از مواقع هیچ کدام از نشانه های فوق دیده نشده و فقط مرگ ناگهانی روی می دهد.
باکتری ایجاد هاگ می کند و برای از بین بردن آن می توان از محلول نیم درصد هیپوکلریت استفاده کرد. تشخیص بیماری از راه کشت باکتری دشوار است، زیرا باکتری به راحتی جدا نمی شود.
درمان بیماری :
برای درمان استفاده از تتراسایکلین و یا میترونیدازول بسیار مناسب است و برای پیشگیری جداسازی مبتلایان از سایرین ضروری و لازم است.
بیماری درماتیت قرحه ای سنجاب
(Exudative dermatitis)
بیماری باکتریایی و واگیردار است که سنجاب ها را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری باکتری استافیلوکوک (Staphylococ) و برخی دیگر از باکتری های عفونت زا می باشد. برای ایجاد بیماری عوامل زمینه ساز نظیر زخم و خراش پوستی یا گاز گرفتگی می تواند نقش مهمی در بروز بیماری داشته باشد. بیماری در سال ۲۰۱۰ در نوعی سنجاب به نام سنجاب قرمز در جزیره جرسی در انگلستان گزارش گردید. در این گزارش موارد متعددی از سنجاب های مرده مشاهده شده است که علت مرگ ابتلا به این بیماری بوده است.
ضایعات ناشی از بیماری بیشتر بر روی لب ها، پلک ها و پاها دیده می شد که این ضایعات به ضایعات ناشی از بیماری آبله بسیار شبیه بود و حتی از لحاظ هیستو پاتولوژیک نیز این ضایعات به ضایعات آبله شباهت داشت ولی با استفاده از روش تست PCR آلودگی به آبله منتفی گردید. در این بیماری تورم پوست همراه با ترشحات چرکی می باشد و برای درمان می توان از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف استفاده کرد و ضایعات را با محلول ضدعفونی شستشو داد و از مرهم های آنتی بیوتیک دار استفاده کرد.
بیماری کامپیلوباکتریوز سنجاب
(CAMPYLOBACTERIOSIS)
بیماری باکتریایی و واگیرداری است که سنجاب ها را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری باکتری کامپیلوباکتر است و گونه کامپیلوباکتر ژژونی (Campylobacter jejuni) در سنجاب گزارش شده است. بیماری از طریق آب و غذای آلوده منتقل می شود.
در طی ماه های جولای ۲۰۰۶ تا آوریل ۲۰۰۷ تعداد ۶۰ نمونه سواپ مقعدی از سنجاب سرخ در جنوب ایتالیا اخذ شده و از لحاظ آلودگی به کامپیلوباکتر ژژونی و کامپیلوباکتر کلی از طریق کشت مورد آزمایش قرار گرفتند و بعداً نتیجه از طریق آزمایش PCR مورد تاکید قرار گرفت. در این آزمایش پنج مورد از ۶۰ نمونه (۸/۳٪) نسبت به کامپیلوباکتر ژژونی مثبت بودند و نتایج مذکور ربطی به جنس و یا سن حیوان نداشت. هیچ گونه کامپیلوباکتر کلی از نمونه های مذکور جدا نشد.
نشانه های بیماری در سنجاب شامل اسهال، دردهای شکمی و تب می باشد. برای درمان بیماری می توان از داروی اریترومایسین (Erythromycin) استفاده کرد.
بیماری طاعون سنجاب
بیماری باکتریایی واگیرداری است که سنجاب ها را مبتلا می کند و عامل مسبب آن باکتری «یرسینیا پستیس» (Yersinia Pestis) می باشد. مواردی از ابتلای سنجاب به طاعون در سال ۲۰۰۷ میلادی در ایالت لوس آنجلس مشاهده گردید. در این حالت یک مورد ابتلای سنجاب زمینی کالیفرنیا (California ground squirrel) در پارک ملی لوس آلاباموس (Los Alamos Campground) به طاعون تایید گردید و این امر باعث بسته شدن پارک به مدت ده روز شد، در این مدت کارکنان بخش بهداشت اقدام به ضد عفونی تعداد زیادی از لانه های سنجاب نمودند تا کک های عامل انتقال بیماری از بین بروند. بیماری ظاهراً در بین سنجاب های زمینی کوهستان سنت گابریل (San Gabriel Mountains) در آمریکا آندمیک می باشد. در سال ۲۰۰۷ یک بررسی همه جانبه بر روی سنجاب انجام شد و یک مورد مثبت طاعون در سنجاب مشاهده شد. در آوریل سال ۲۰۰۹ میلادی نیز مواردی از ابتلای سنجاب زمینی به طاعون در پارک کوهستان پالومار در شمال ایالت سان دیگوی آمریکا مشاهده شد.
باکتری در جوندگان به صورت مزمن و تحت بالینی تظاهر می یابد. بیماری مشترک بین انسان و سنجاب است و ممکن است که به وسیله گزش کک های سنجاب و یا تماس مستقیم آدمی با سنجاب بیمار منتقل شود. عامل بیماری به سنجاب ها عمدتا از راه گزش کک، تماس، خوردن غذای آلوده و کانیبالیسم منتقل می شود.
نشانه های بیماری عبارتند از : سستی و بی حالی، عدم تعادل و مرگ.
میزان مرگ و میر در موارد شدید تا ۱۰۰% است.
بیماری تولارمی سنجاب
(Tularemia)
بیماری باکتریایی و واگیرداری است که سنجاب را مبتلا می کند. نام دیگر این بیماری «تب خرگوش» (Rabbit fever) است. عامل مسبب بیماری باکتری «فرانسیس تولارنسیس» (Francisella tularensis) می باشد. سنجاب و سایر جوندگان به این بیماری بسیار حساس بوده و بیماری باعث بروز سپتی سمی کشنده در این حیوانات می شود. بیماری از طریق کنه و پشه از حیوان بیمار به حیوان سالم منتقل می شود. بیماری بین انسان و جانوران مشترک بوده و می تواند به انسان منتقل شود. یک مورد انتقال بیماری از طریق گاز گرفتن یک سنجاب در کودکی گزارش شده است.
نشانه های بیماری در سنجاب واضح و آشکار نبوده و معمولا پس از سپتی سمی، مرگ به طور ناگهانی اتفاق می افتد.
بیماری سالمونلوز سنجاب
بیماری باکتریایی و واگیرداری است که گونه های مختلف باکتری سالمونلا از جمله سالمونلا تیفی موریوم باعث ایجاد بیماری در سنجاب می گردد سنجاب ها معمولاً از طریق خوردن آب و غذای آلوده به بیماری مبتلا می شوند. نشانه های بیماری در سنجاب به صورت آنتریت، سپتی سمی و مرگ تظاهر می کند. برای تشخیص بیماری باید میکروب را از مدفوع و بافت های مختلف بدن حیوان تلف شده جدا کرد. درمان با رعایت بهداشت و آنتی بیوتیک صورت می گیرد.
بیماری شبه سل در سنجاب
(Pseudotuberculosis)
نام دیگر بیماری «یرسینیوز» (Yersiniosis) است و یک بیماری باکتریایی و واگیرداری است که به سه صورت حاد، تحت حاد و مزمن تظاهر می کند و سنجاب ها را مبتلا می کند. بیماری توسط باکتری «یرسینیا» ایجاد می شود و دو تیپ از این باکتری به نام های «یرسینیا پسودوتوبرکلوزیس» (Yersinia pseudotuberculosis) و «یرسینیا انتروکولیتیکا» (Yersinia enterocolitica) سنجاب را مبتلا می کنند. سنجاب با خوردن آب و غذای آلوده به مدفوع سنجاب بیمار، مبتلا می شود.
نشانه های بیماری واضح نبوده اما شامل کاهش وزن و اسهال می باشد. در کالبدگشایی ضایعات پنیری در گره های لمفاوی مزانتر، طحال، کبد، ریه، کیسه صفرا و دیواره های روده مشاهده می شود. درمان با آنتی بیوتیک وسیع الطیف، سولفانامیدها یا نیتروفوران ها صورت می گیرد. بیماری ممکن است که به انسان منتقل شود و راه انتقال آن تماس با مدفوع سنجاب بیمار می باشد لذا بهتر است که در هنگام مشاهده هرگونه عوارض ناشی از بیماری های گوارشی، از دستکش استفاده نموده و پس از آن دست ها را با آب و صابون شسته و تمیز نمود.
بیماری لیپتوسپیروز سنجاب
بیماری باکتریایی و واگیرداری است که سنجاب را مبتلا می کند. بیماری لیپتوسپیروز (Leptospirosis) از بیماری های مشترک انسان و حیوان است و می تواند انسان را نیز مبتلا کند. عامل مسبب بیماری باکتری لیپتوسپیرا می باشد که سویه های زیادی دارد و سنجاب به گونه های مختلف این باکتری حساسیت دارد.
در بررسی های به عمل آمده توسط شوتس و همکارانش (Shotts.et.al) که در سال ۱۹۷۵ بر روی ۲۶ قلاده سنجاب خاکستری و ۲۷ قلاده سنجاب روباه و یک قلاده سنجاب پرنده در ایالات متحده آمریکا صورت گرفت، یک مورد ابتلای به لیپتوسپیرا گریپ تیفوسا (Leptospira grippotyphosa) در یک سنجاب پرنده و یک مورد ابتلای به لیپتوسپیرا باللوم (Leptospira ballum) در یک سنجاب خاکستری مشاهده شد.
علایم بیماری شامل: نارسایی کلیوی، خون ادراری، همولیتیک شدید، زردی، نفریت و هپاتیت می باشد. عامل بیماری از طریق ادرار آلوده باعث آلودگی آب و غذای سنجاب شده و از سنجاب بیماری به سنجاب سالم منتقل می شود. مهمترین منبع آلودگی، حیوانات مبتلا به لپتوسپیروز می باشند. این قبیل حیوانات بدون در نظر داشتن بروز یا عدم بروز علایم بالینی عامل مسبب را از طریق ادرار، جنین سقط شده و ترشحات رحمی آلوده پخش نموده و باعث انتشار بیماری می شوند.
برای پیشگیری از بیمرای باید سنجاب بیمار را جدا کرده و اقدام به شستشو و ضدعفونی وسایل آب خوری، غذاخوری و قفس نمود. برای درمان می توان از دارو تتراسایکلین استفاده کرد.
بیماری آنسفالومیوکاردیت سنجاب
بیماری ویروسی و واگیرداری است که سنجاب ها را مبتلا می کند و عامل مسبب آن ویروس آنسفالومیوکاردیت EMCV می باشد.
بنابر گزارش های موجود، یک مورد ویروس EMCV از بافت مغزی دو قلاده سنجاب خاکستری در ایالت فلوریدای آمریکا جدا شد. اولین مورد از این بیماری در سال ۱۹۵۴ و از سنجابی در منطقه پالم پیچ و مورد دوم در سال ۱۹۶۱ از سنجاب دیگری در منطقه اورنج ایالت فلوریدا جدا شده بود. اما متأسفانه هیچ گونه اطلاعاتی در مورد نشانه های بیماری و یا نشانه های کالبدگشایی در گزارش های مذکور نیامده است. به نظر می رسد که سنجاب های وحشی به عنوان مخزن ویروس در طبیعت عمل کرده و ویروس را به حیوانات مزرعه منتقل می کنند.
عفونت آدنوویروسی سنجاب
بیماری ویروسی و واگیردار است که عامل مسبب آن «آدنوویروس» است. این عامل مسبب معمولاً در هنگام ضعف عمومی و یا استرس و یا بیماری های واگیردار ظاهر شده و باعث تشدید وضعیت سنجاب می شود. از جمله مواردی که در تلفات ناشی از بیماری در سنجاب سرخ در انگلستان گزارش شده است که ابتلای به بیماری متعاقب ابتلای سنجاب به آبله ظاهر شده است. ابتلای به این بیماری در سایر جوندگان نیز مشاهده شده است. این بیماری در سنجاب با عوارض گوارشی روده و معده همراه است.
در بررسی های به عمل آمده بر روی ۴۹۳ مورد سنجاب سرخ خانگی انگلیسی مبتلا به اسهال، ۱۲٪ آنها به ویروس آدنو مبتلا بودند و در بین ۱۳ سنجاب سرخ وحشی نیز دو مورد ابتلا به ویروس آدنوویروس مشاهده گردید.
گزارش دیگری در انگلستان از طریق آزمایش PCR، ده مورد ابتلای سنجاب به این ویروس تشخیص داده شده است. در هفت مورد از موارد فوق نشانه های بالینی شامل : اسهال، تورم روده های باریک و خونریزی بوده است. در کالبدگشایی موردی از لمفوسیتوز طحال در یک مورد سنجاب و نیز موردی از تورم کبدلکوسیتیک در مورد دیگر مشاهده گردید. البته قابل ذکر است که مواردی از ابتلای سنجاب خاکستری موجود در همان منطقه به آدنو ویروس مشاهده نگردیده است.
بیماری نئوپلازی در سنجاب
مواردی از نئوپلازی در سنجاب به صورت فیبروماتوز در فوریه ۱۹۷۴ در ایالت فلوریدای امریکا توسط فورستر گزارش گردید. در این گزارش آمده است که تعدادی سنجاب خاکستری که در طبیعت به صورت وحشی زندگی می کردند به ندول های جلدی مبتلا شدند. یکی از سنجاب های مذکور مورد کالبدگشایی قرار گرفت و مشاهده شد که دارای تومورهای جلدی متعددی مخصوصاً در ناحیه سر می باشد.
در بررسی دیگری که توسط یوویل در سال ۱۹۸۱ انجام شد مشخص شد که عامل مسبب تومورهای فیبروما ویروس آبله می باشد.
قابل ذکر است که بیماری شیوع چندانی ندارد و ممکن است که نشانه هایی در گله های سنجاب مشاهده نشود.
بیماری هاری در سنجاب
بیماری ویروسی و واگیرداری است که بسیاری از حیوانات و از جمله سنجاب ها را مبتلا می کند و سنجاب ها به ویروس هاری بسیار حساس هستند.
در سال ۱۹۷۲ وینکلر و همکارانش در گزارشی از ایالت فلوریدای آمریکا اعلام نمودند که سنجاب خاکستری به ویروسی هاری حساس است، اما امکان ابتلای طبیعی سنجاب به هاری نادر است. در این بررسی آمده است:
در طی سال های ۱۹۵۳ تا ۱۹۷۰، تعداد ۱۸۴ مورد ابتلای سنجاب به هاری در آمریکا مشاهده شده است.
در گزارش دیگری وینکلر اعلام نمود که در طی سال های ۱۹۵۷ تا ۱۹۸۳ تعداد ۹۳۰۴ قلاده سنجاب مورد آزمایش هاری قرار گرفتند که از آن میان فقط یک مورد مثبت مشاهده گردید.
سنجاب میزبان طبیعی ویروس هاری نیست و برای ابتلای سنجاب به هاری باید که این حیوان توسط سگ هار، گربه هار، روباه یا خفاش هار گزیده شود که این احتمال در مورد سنجاب های خانگی کم است زیرا که معمولاً این حیوان به صورت انحصاری در منزل نگهداری می شود و امکان تماس با حیوانات فوق الذکر که معمولاً ولگرد هستند را ندارد. اما در مورد سنجاب هایی که به تازگی صید شده و خرید و فروش می شوند، این امکان وجود دارد که حیوان در محیط زیست طبیعی خود مورد گزش حیوانات هار قرار گرفته باشد و پس از گذراندن دوره کمون بیماری، علایم هاری را از خود نشان دهد. در صورت ابتلا سنجاب ها علایم بیماری هاری را به صورت تغییرات رفتاری و تهاجم نشان می دهند و به انسان یا سایر حیوانات حمله می کنند. برای پیشگیری از بیماری می توان سنجاب را برعلیه بیماری هاری واکسینه نمود. بیماری هاری از بیماری های مشترک انسان و حیوان بوده و بر اثر گزش به انسان منتقل می شود. بیماری در انسان کشنده بوده و در صورت عدم توجه و درمان در وقت مناسب، منجر به مرگ می شود.
پنومونی ویروسی سنجاب
بیماری ویروسی و واگیردار است که بیشتر بچه سنجاب ها را مبتلا می کند. این بیماری متعاقبا استرس و تغییر محیط زیست و جا به جایی و حمل و نقل درگیری با برخی عوامل عفونی نظیر پاستورلا مولتوسیدا روی می دهد. عوامل مستعد کننده شامل محل نگهداری بد و شرایط مرطوب می باشد، لذا تهویه خوب در این مورد اهمیت دارد.
نشانه های بیماری
شامل عوارض تنفسی نظیر: دیس پنی، سرفه و تنگی نفس و تنفس شکمی می باشد.
درمان
بیماری ویروسی است و درمان ندارد و بچه سنجاب ها ممکن است که بر اثر شدت بیماری تلف شوند، اما چنانچه در کنار عامل ویروس احتمال آلودگی به پاستورلا مولتوسیدا برود می توان از پودر اکسی تتراسایکلین با دز ۴۰ میلی گرم به ازای هر سنجاب در روز به صورت خوراکی و به مدت پنج روز استفاده کرد.
عفونت ویروسی غرب نیل در سنجاب
بیماری ویروسی واگیردار است که سنجاب ها را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری «ویروس غرب نیل» (West Nile Virus) است که ویروسی از خانواده آربو ویروس ها بوده و در اثر نیش پشه کولکس در انسان سبب آنسفالیت یا تورم مغز و مننژیت یا تورم غشای مغز و نخاع می شود و برای انتقال بیماری نیاز به حشرات گزنده نظیر پشه و حیوانات مخزن دارد که در این حالت مخزن این ویروس پرندگان می باشد و گاهی اوقات برخی از پستانداران نظیر جوندگان و سنجاب ها ممکن است بدون نشان دادن علایم به بیماری مبتلا شده و به عنوان مخزن طبیعی آن عمل نمایند. میزان ابتلای به بیماری چندان زیاد نیست و باعث ایجاد تلفات در سنجاب نمی شود. در سنجاب های درختی و مخصوصاً سنجاب روباهی مواردی از ویرمی بدون نشان دادن علایم دیده شده است و به نظر می رسد که سنجابها در طبیعت به عنوان مخزن «ویروس غرب نیل» عمل نموده و پس از پاساژ دادن و تقویت ویروس آن را به سایر جانوران منتقل می کنند. این بیماری یکی از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان می باشد و ویروس نیل غربی می تواند باعث بروز تب نیل غربی در انسان شود و بنابر آمار موجود در سال ۱۹۹۹ میلادی در ایالات متحده آمریکا بیست هزار مورد ابتلای به بیماری تب غرب نیل در انسان گزارش شده است. امکان تشخیص بیماری در سنجاب فقط از طریق آزمایش های سرمی امکان پذیر است و با توجه به این که ویروس غرب نیل یکی از ویروس های شایع در شمال آفریقا می باشد لذا احتمال ابتلای سنجاب های وحشی ایرانی به این نوع ویروس اندک است.
بیماری آبله در سنجاب
بیماری ویروسی واگیرداری است که بسیاری از جانوران و از جمله سنجاب ها را مبتلا می کند. عامل مسبب بیماری «ویروسی آبله سنجاب» (Squirrel Pox Disease) است. بیماری از پوسته های جراحات آبله که حاوی ویروس زنده می باشد منتقل می شود. این پوسته ها می توانند بیماری را از حیوانی به حیوان دیگر منتقل سازند، برخی عوامل مستعد کننده نیز در ایجاد بیماری دخیل هستند. در سال ۲۰۰۸ میلادی مواردی از آبله در سنجاب های سرخ، شمال غربی کانادا گزارش گردید.
در سال ۲۰۰۹ بیماری برای اولین بار در سنجاب سرخ در اسکاتلند گزارش شد و در این گزارش آمده است که چهار قلاده سنجاب علایم مشخص بیماری را نشان دادند و بیماری با استفاده از آزمایش PCR و میکروسکوپ الکترونی تایید شد و در کالبدگشایی جراحات و لزیون های داخلی مشاهده شد، این در حالی است که در سال ۲۰۰۵ میلادی مواردی از آبله در سنجاب خاکستری در جنوب اسکاتلند مشاهده شده بود.
در طی ماه های سپتامبر ۲۰۰۵ تا جولای ۲۰۰۹، ۲۶۰ مورد سنجاب سرخ تلف شده در منطقه «موری به وند» (Moribund) اسکاتلند مشاهده شد که علت مرگ آنها ابتلا به بیماری آبله بوده است که ۷۱٪ آنها بالغ بوده اند.
در طی بررسی های به عمل آمده در سال ۲۰۱۰ در دپارتمان پاتولوژی دامپزشکی دانشگاه لیورپول انگلستان مشخص گردید که ویروس آبله سنجاب برای سنجاب سرخ به شدت بیماری زا بوده و باعث انقراض این گونه جانوری در اکثر مناطق انگلستان و ایالت ولز شده است و بیماری پیش از این در سنجاب خاکستری نیز دیده شده است و استفاده از آزمایش PCR در تشخیص بیماری بسیار اهمیت دارد. در بررسی دیگری اظهار شد که ظاهراً سنجاب های خاکستری در انگلستان به عنوان مخازن ویروس عمل نموده و ویروس پس از پاساژ و قوی تر شدن از بدن این سنجاب به سنجاب سرخ سرایت نموده و باعث ایجاد تلفات در آن می شود.
دوره کمون بیماری کمتر از پانزده روز بوده و بیماری در طی ده روز باعث الف شدن سنجاب ها می شود و بچه سنجاب ها به شدت به بیماری حساس می باشند.
نشانه های بیماری
ظهور ندول ها و ویزیکول های جلدی آبله در سر و دست و پاهای سنجاب است، که این ضایعات در سنجاب سرخ و سنجاب خاکستری ممکن است به صورت سیستمیک نیز دیده شود و براساس گزارش دانشکده دامپزشکی دانشگاه پورودوی آمریکا در کالبدگشایی دو مورد سنجاب خاکستری و یک مورد سنجاب سرخ ندول های ریوی مشاهده شد و ویروس آبله از این ندول ها جدا شد.
درمان
بیماری ویروسی است و درمان ندارد و باید منتظر شد تا دوره بیماری بگذرد و در این مدت باید غذای مناسب و نرم و مقوی در اختیار سنجاب قرار داده شود زیرا که وجود جراحات ولزیون های آبله در اطراف دهان و لبها ممکن است یاعث شود حیوان تمایل چندانی به غذا نداشته باشد. برای نرم کردن ضایعات و جراحات می توان از مرهم گلیسرین یده استفاده کرد.